ประกอบพิธีกรรมที่เกี่ยวข้องกับการแสดงความเคารพบูชา เช่น งานทำบุญ งานขบวนประเพณีต่าง ๆ หรือการรดน้ำดำหัว จึงมี “เครื่องสักการะล้านนา” เข้ามามีบทบาทอยู่เสมอ
เครื่องสักการะล้านนาเป็นเครื่องหมายของการแสดงเคารพสูงสุดของชาวล้านนา นอกจากข้าวตอก ดอกไม้ ธูปเทียน ยังมีเครื่องสักการะล้านนา ๕ ประการ ที่มักพบเห็นในพิธีกรรมของชาวล้านนา ได้แก่ หมากสุ่ม หมากเบ็ง ต้นผึ้ง ต้นเทียน และต้นดอก
เครื่องสักการะล้านนาทั้ง ๕ แฝงไปด้วยความหมายที่ดี ทั้งยังแสดงถึงความคิดที่ลึกซึ้งของชาวล้านนาด้านการมองเห็นคุณค่าของสิ่งที่ควรบูชา ด้วยการนำสิ่งของที่มีอยู่ตามธรรมชาติมาประกอบเป็นเครื่องสักการะที่มีความหมาย เช่น ข้าวตอก ดอกไม้ สะท้อนให้เห็นถึงการให้ความเคารพเทิดทูนต่อธรรมชาติ แสดงถึงพื้นฐานจิตใจที่งดงามของชาวล้านนา
ความหมายของเครื่องสักการะล้านนาทั้ง ๕
• “หมากสุ่ม” ลักษณะเป็นพุ่ม ทำจากหมากแห้งผ่าซีกแล้วนำมาร้อย เสียบกับโครงไม้ไผ่หรือโครงหยวกกล้วยให้เป็นพุ่ม หมากสุ่ม มีความหมายถึงการทำทานหรือการให้ทานแก่บรรพบุรุษที่ล่วงลับไปแล้ว• หมากเป็นพืชที่เกี่ยวกับวิถีชีวิตและวัฒนธรรมของคนล้านนา ไม่ว่าจะเป็นเจ้านายหรือชาวบ้านสามัญชนคนล้านนาต่างก็นิยมกินหมาก แต่ละครัวเรือนจึงมีเชี่ยนหมากไว้สำหรับรับรองแขกผู้มาเยือน
• “หมากเบ็ง” ทำจากใบตาลหรือใบมะพร้าวสานเป็นดอกไม้แล้วนำหมากสุกหรือหมากดิบมาไว้ตรงกลางของดอก เป็นจำนวน ๒๔ ลูก ผูกติดยึดโยงกับโครงไม้หรือโครงเหล็กที่ทำเป็นพุ่ม (ลักษณะการผูกติดกันนี้คนเหนือเรียกว่า เบ็ง) หมากเบ็งหมายถึงการแสดงความสามัคคี ความร่วมไม้ร่วมมือกันของผู้คนในหมู่บ้าน
• ครูบาคำแสน อินทจักโก หรือพระครูสุคันธศีล วัดสวนดอก อำเภอเมืองเชียงใหม่ อธิบายว่า หมากเบ็ง ๒๔ ลูกนี้ เป็นเครื่องหมายแห่งปัจจัย ๒๔ ที่ปรากฏในอภิธรรม ๗ คัมภีร์ เรียกว่า มหาปัฏฐาน คือ เหตุปัจจโย มีเหตุเป็นปัจจัย อารัมมณปัจจโย อารมณ์เป็นปัจจัย เป็นต้น ที่คนล้านนาโบราณนำเอาสิ่งเหล่านี้เข้ามาไว้ในเครื่องสักการะก็เพื่อแสดงถึงความจริงที่ปรากฏในรูปสภาวธรรม
• “ต้นผึ้ง” หรือ “พุ่มดอกผึ้ง” เป็นการนำเอาขี้ผึ้งมาปั้นเป็นรูปดอกไม้ นำมาตกแต่งเสียบกับก้านทางมะพร้าว แล้วปักลงบนต้นกล้วยที่ตัดเตรียมไว้ให้เป็นทรงพุ่ม ต้นผึ้งมีความหมายถึงการให้แสงสว่าง ให้เกิดสติปัญญา
• ขี้ผึ้ง ถือเป็นของบริสุทธิ์ที่ได้มาจากเกสรดอกไม้ พุ่มดอกผึ้งหรือดอกที่ทำจากขี้ผึ้งจึงเหมาะสำหรับการนำไปถวายแด่พระสงฆ์องค์เจ้า ต้นผึ้งในเครื่องสักการะล้านนาถือเป็นของสูงที่ต้องใช้ความประณีตพยายามในการประดิษฐ์เป็นอย่างมาก ต้องอาศัยศรัทธาเป็นสิ่งสำคัญ
• “ต้นเทียน” เป็นการนำเอาเทียนที่ทำจากขี้ผึ้งมาผูกติดกับทางมะพร้าวแล้วเสียบลงบนต้นกล้วย ปักให้มีลักษณะเป็นทรงพุ่ม การถวายเทียนนั้นยังปรากฏในพิธีกรรมทางศาสนาอื่น ๆ อีกด้วย เช่น ในช่วงเข้าพรรษา ที่ถวายเทียนให้พระภิกษุสงฆ์ เป็นการมอบแสงสว่างให้เพื่อใช้ในการท่องหนังสือ
• “ต้นดอก” หรือ “ขันดอก” หรือ “ต่อมก่อม” เป็นโครงที่ทำจากไม้ไผ่แล้วจึงนำดอกไม้ที่ทำจากกระดาษสีเงิน และกระดาษสีทองมาประดับเป็นพุ่มกลมสวยงามในขันหรือภาชนะ ต้นดอกมีความหมายถึงการสักการะถวายพระพรหมทั้ง ๔ เพื่อปกปักรักษางานพิธีกรรมให้สำเร็จลุล่วงไปได้ด้วยดี
• เครื่องสักการะล้านนาทั้ง ๕ ประการนี้แสดงให้เห็นถึงความคิดที่ลึกซึ้งของชาวล้านนาที่รู้จักหยิบนำสิ่งของจากธรรมชาติมาสร้างสรรค์ให้เกิดความสวยงาม เกิดประโยชน์ และมีความหมาย ซึ่งต้องใช้ความอุตสาหะพยายามในการประดิษฐ์ประดอยเครื่องสักการะด้วยแรงศรัทธาในพุทธศาสนา
และในวันที่ ๑๓ เมษายน ๒๕๖๖ ที่ข่วงประตูท่าแพ
เทศบาลนครเชียงใหม่จะจัดกิจกรรมการประกวดเครื่องสักการะล้านนาขึ้น เพื่อเป็นการอนุรักษ์และสืบสานวัฒนธรรมประเพณีอันดีงามไว้ให้คงอยู่
